Czy odpowiedzialność za prawidłowe stosowanie komunalnych osadów ściekowych w celach „rolniczych”[1] zawsze spoczywa na wytwórcy tych osadów[2]? Czy wytwórca ponosi odpowiedzialność za działanie podmiotu trzeciego?

Ustawa o odpadach umożliwia zastosowanie komunalnych osadów ściekowych w procesie odzysku w celach „rolniczych”, jednocześnie nakładając na wytwórcę tych osadów szereg obowiązków związanych z ich stosowaniem. W szczególności wytwórca komunalnych osadów ściekowych jest obowiązany do odpowiedniego przygotowania tych osadów (art. 96 ust. 4 u.o.), przeprowadzenia badań osadów i gruntów, na których mają one zostać zastosowane (art. 96 ust. 6 u.o.), czy też do przekazania władającemu powierzchnią ziemi wraz z osadami informacji o dawkach osadu, które mogą być stosowane na poszczególnych gruntach (art. 96 ust. 7 u.o.).

Jednocześnie ustawodawca przyjął model, zgodnie z którym to na wytwórcy komunalnych osadów ściekowych spoczywa odpowiedzialność za prawidłowe stosowanie tych osadów (art. 96 ust. 3 u.o.). Ustawa o odpadach nie określa jednak, jakie są granice tej odpowiedzialności, w tym nie wskazuje, w jakim momencie wytwórca komunalnych osadów ściekowych jest z niej zwolniony.

W powyższym zakresie wypowiedział się Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie w prawomocnym wyroku z dnia 20 maja 2021 r. (sygn. II SA/Sz 1111/20). Orzeczenie to zostało wydane w stanie faktycznym, w którym organ Inspekcji Ochrony Środowiska przeprowadził kontrolę interwencyjną w związku z powzięciem informacji o magazynowaniu odpadu o kodzie 19 08 05 (ustabilizowany komunalny odpad ściekowy). W ocenie organu kontrolnego nadzór na stosowaniem komunalnych osadów ściekowych był prowadzony w sposób nieprawidłowy. W szczególności organ ten zauważył, że wytwórca osadów przekazał je władającemu powierzchnią ziemi do rolniczego wykorzystania, przy czym komunalne osady ściekowe nie zostały zastosowane zgodnie z obowiązującymi przepisami, za co odpowiedzialność ponosi ich wytwórca.

Oceniając prawidłowość stanowiska organu Inspekcji Ochrony Środowiska, Sąd administracyjny zauważył, że „Wytwórca osadów jest co prawda odpowiedzialny za prawidłowe ich stosowanie w celach, o których mowa w art. 96 ust. 1 pkt 1- 3 u.o., ale zdaniem Sądu, odpowiedzialność ta sprowadza się do dbałości o przekazanie władającemu powierzchnią ziemi wszelkich niezbędnych, wynikających z przepisów ustawy informacji dotyczących właściwego sposobu użycia osadów komunalnych. Nie sposób bowiem przyjąć, że wytwórca osadów komunalnych będzie w każdym przypadku obecny podczas ich stosowania przez władającego powierzchnią gruntu. Zatem konsekwencje niezgodnego z zaleceniami stosowania osadów, pomimo posiadania przez władającego powierzchnią gruntu wszystkich niezbędnych informacji i zobowiązania go do stosowania się do zaleceń, zawsze obciąża tego, kto używa je niezgodnie z zaleceniami bądź wbrew zakazom.”

Przywołane stanowisko WSA w Szczecinie prowadzi do wniosku, że odpowiedzialność wytwórcy komunalnych osadów ściekowych z art. 96 ust. 3 u.o. stanowi odpowiedzialność za prawidłowe wykonanie obowiązków enumeratywnie wymienionych w tym artykule. Wytwórca tych osadów nie może ponosić nieograniczonej odpowiedzialności za ich stosowanie, a w szczególności za działania podmiotu trzeciego (władającego powierzchnią ziemi), na które nie ma wpływu.

W rezultacie, dochowanie należytej staranności przez wytwórcę komunalnych osadów ściekowych, polegające na prawidłowym wykonaniu obowiązków wynikających z art.  96 ustawy o odpadach, w tym zweryfikowanie przed przekazaniem osadów, gdzie mają one zostać zastosowane, powinno prowadzić do zwolnienia się z odpowiedzialności określonej w art. 96 ust. 3 u.o. Nieprawidłowe zastosowanie komunalnych osadów ściekowych przez znającego warunki zastosowania tych osadów władającego powierzchnią nie powinno obciążać ich wytwórcy.

[1] Tj. stosowanie komunalnych osadów ściekowych: w rolnictwie, rozumianym jako uprawa wszystkich płodów rolnych wprowadzanych do obrotu handlowego, włączając w to uprawy przeznaczane do produkcji pasz; do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu; do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu (art. 96 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach, t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1587 z późn. zm., dalej: u.o. lub ustawa o odpadach).

[2] Aart. 96 ust. 3 u.o.