1 czerwca 2017 r. wejdzie w życie największa od lat nowelizacja przepisów kpa. Wśród szeregu nowych uregulowań na uwagę zasługuje nieznana dotąd postępowaniu administracyjnemu instytucja mediacji.

Wydaje się, że nowe przepisy mają szansę szczególnie dobrze zafunkcjonować w postępowaniach związanych z procesem inwestycyjnym - o ustalenie warunków zabudowy czy o udzielenie pozwolenia na budowę - tam gdzie dążenie do uzyskania jak najlepszych parametrów zabudowy generuje sąsiedzkie konflikty - rozstrzygane dziś niejednokrotnie wedle zasady „kto pierwszy, ten lepszy”. Odrębną kategorią spraw, w których mediacja może się sprawdzić to sprawy oparte na tzn. uznaniu administracyjnym (gdzie organ może, ale nie musi wydać decyzji o określonej treści) oraz sprawy gdzie organ dysponuje pewnym luzem decyzyjnym (np. o wymierzenie kary administracyjnej w granicach określonych „widełkami”).

Podstawowe fakty na temat mediacji

Mediacja to instytucja dotąd nieznana postępowaniu administracyjnemu. Funkcjonuje wprawdzie w postępowaniu sądowoadministracyjnym, ale nie cieszy się szczególnym powodzeniem (w 2015 r. przed sądami administracyjnymi wszczęto w tym trybie 8 postępowań, z czego załatwiono jedną sprawę!1). Praktyka pokaże, czy mediacja w kpa nie podzieli tego losu.

Zgodnie ze znowelizowanym kpa, mediacja będzie mogła zostać przeprowadzona w toku postępowania, jeżeli charakter sprawy na to pozwoli i to nie tylko pomiędzy stronami postępowanie, ale również pomiędzy stroną (lub stronami) i organem. O ile dotychczasowe przepisy pozwalały (a niekiedy nawet nakazywały) podejmować organowi działania mające na celu nakłonić strony do zawarcia ugody, o tyle przepisy które przewidują mediację pomiędzy organem a stronom są absolutną nowością.

Co oczywiste, mediacja ma być dobrowolna, a jej uczestnicy muszą wyrazić zgodę na jej przeprowadzenie.

Kierując sprawę na mediację, organ odracza rozpoznanie sprawy na okres dwóch miesięcy. Na zgodny wniosek uczestników mediacji lub z innych ważnych przyczyn może tern termin przedłużyć, nie dłużej jednak niż na miesiąc. Jeśli w tym terminie mediacja nie przyniesie rezultatu, organ rozstrzyga sprawę.

Co można osiągnąć przez mediację?

Mediacja ma za celu wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych oraz dokonanie ustaleń dotyczących jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa, w tym przez wydanie decyzji lub zawarcie ugody. Sukces mediacji może polegać także na wycofaniu przez jedną ze stron środka odwoławczego czy wycofaniem żądania albo modyfikację wniosku w taki sposób, aby był akceptowany przez wszystkie strony postępowania (np. przez obniżenie wnioskowanych parametrów zabudowy).

Mediator spoza urzędu

Ustawa nie wprowadza szczególnych wymogów względem osoby mediatora - może być to, ale nie musi, mediator wpisany na listę stałych mediatorów lub do wykazu instytucji i osób uprawnionych do prowadzenia postępowania mediacyjnego prowadzonych przez prezesa sądu okręgowego. Mediatora mogą zgodnie wskazać uczestnicy mediacji, a w przypadku gdy tego nie uczynią - wskazuje go organ kierujący sprawę do mediacji. Pozytywnie ocenić należy rozwiązanie, zgodnie z którym mediatorem nie może być pracownik organu przed którym toczy się postępowanie w sprawie. Zwłaszcza w przypadku mediacji prowadzonych między stronami a organem ważna jest bezstronność i pełna niezależność mediatora.

Kto za to zapłaci?

Jeśli instytucja mediacji nie zafunkcjonuje szerzej w postępowaniu administracyjnym, to jedną z przyczyn tego stanu rzeczy mogą okazać się pieniądze. Zgodnie bowiem z uchwalonymi przepisami, mediatorowi ma przysługiwać wynagrodzenie oraz zwrot poniesionych wydatków (zasady w tym względzie określi rozporządzenie). Koszty te ponieść mają:

• organ administracji publicznej w sprawach, w których organ będzie uczestnikiem mediacji;

• w sprawach, w których może być zawarta ugoda - strony (w częściach równych, chyba że postanowią inaczej).

Trudno w chwili obecnej prognozować na ile koszty mediacji wpłyną na upowszechnienie się tej instytucji. Wydaje się natomiast, iż chętniej koszty te poniosą strony (mające interes w ugodowym załatwieniu sprawy) niż organ, który sam może daną sprawę, w drodze decyzji i bez dodatkowych kosztów załatwić.

1 Informacja o działalności sądów administracyjnych w 2015 r., http://www.nsa.gov.pl/sprawozdania-roczne.php.